PUBLICISTIKË - nga Riza Lahi

RIZA LAHI PUBLICISTIKË

MES KRYEQYTETIT DHE RRËZËDAJTIT

                                            KU  MIGJENI DO TË KISH GRISUR

PËR TARISHKRUAR NGA E PARA

 “POEMËN E MJERIMIT”

 

     Janë 406 frymë njerëzore të “kycura” në  44 familjet që banojnë këtu , në “Shkozë”, në kushtet më mizerabël që mund të përfytyrojë mëndja e një fëmije kryeqyteti 16 – 17 vjec a një politikani aktual, po se po.

     “Ka dy ditë që nuk më zë gjumi! Të kam mik të vjetër! Eja me mua të shikosh se ku banojnë rromët. Nuk kanë drita tash 13 vjet. Fëmijët nuk shikojnë asgjë në televizor.e kupton, pa drita! Si në kohën e shpellave”. 

Këta pamje, që, ja , po I japim në reportazh por edhe me foto të drejtpërdrejta, njëqindpërqind nuk do t’i kisha parë kurrë apo do të më dukeshin egzagjerime sikur të më tregonte njeri, po të mos ishte, sic cituam më lart,  këmbëngulja e rromit veteran, aktivistit të shquar të të drejtave njerëzore, Gurali Mejdanit.

Kafshatë që s’kapërdihet asht or vëlla mjerimi

Kafshatë që të mbetë në fyt edhe të ze trishtimi

Kur shef fytyra të zbehta edhe sy të jeshilta

Që të shikojnë si hije dhe shtrijën duert e mpita

Tanimë “Uzinës Traktori” vetëm I ka mbetur emri dhe , sigurisht, karabinaja e ndërtesës së saj që I ngjan ngrehinave parahistorike me mure të ngrëna dhe ku kanë hyrë e po shplodhen njerëz. Atje janë vendosur familje që kanë lënë vëndlindejet e tyre dhe I janë dyndur kryeqytetit të shqiptarëve ; sigurisht, edhe me “berihaj” se u bë deti kos, edhe se punonin në mënyrë shnjerëzore në fshat dhe nuk ua blinte njeri prodhimin apo, edhe në ua blinte më së fundi ndonjë “firmë”, nga këta gjakpirësit e rinj, - me cmimet nga më të ultat.

 Lexuesit besoj e dinë që në zona të thella fshatare te ne këtu në Shqipëri, mund të blesh një kokakola me qumësht vetëm me 300 lekë të vjetra,sa bën një gazetë a, më sakt, mund të ndërrosh katër shishe të tilla me qumësht të paskremuar, me një të vetme me kokakola, që, sic dihet , ka essence, sheqer dhe ujë.

Po romët , për të cilët kemi ardhur sot me presidentin e tyre Guraliun dhe me aktivistine  shoqatës së tij, Esat Jashari, pse kanë ikur nga banesat e tyre të mëparëshme? Cfar është ky ngulmim I ri rromësh, por jo asish që shtegëtojnë me cadra?

Këta frymë njerëzish janë viktima reale, që po I vuajnë më shumë se askush tjetë prej botës së të gjallëve, tmerret e marsit 97; të kohës kur, megjithse atdheu ynë kishte thuajse këtë staf politikanësh profesionistë tanimë, jeta e njeriut shkonte si pa gjë të keq. Kishte djema të rinj që merrnin “nishan” një kalimtar që ecte larg, grupe qe plackitnin me maska, përdhunime vajzash e nisje e tyre për prostitucion…

Në këtë tabllo ku njerëzit më të pambrojtur ishin rromët, ja, morën rrugën grupe grupe dhe, u vendosën atje ku nuk vendosej askush. Në lëndinën plot plehra , gjëmba dhe gurë të oborrit të “Uzinës traktori”, tokë që nuk I kishte shkuar askujt në mënd që të vendoste një tabelë “Është e imja!”. Aty u vendosën rromët paqësorë që banonin më parë në Rogozhinë, Fier apo Peqini, por edhe…edhe nga Tirana, pikërisht nga Tirana, nga “Bregu I lumit”.

“Breglumësit” janë larguar se u “kishte dalë pronari I tokave” dhe, fillpas rruspave, ata, ja, morën placket dhe u vendosen ne ambientet e Uzinës së Traktorëve, rrethuar me plehra dhe, pas plehrave, pas mureve të kësaj hapsire - me shtëpi e vila të reja.

    Pika më e lartë ku banojnë këta qyqarë është një shtyllë ku rri një transformator. Puna e  tij ndjehet natën aq, sa të prishë gjumin e dikujt që është I sëmurë a paksa I sëmurë nga nervat. Mirëpo, që të udhëtojë pare paksa metro  kablloja qënga tranfrormatori deri në kasollet e mbuluara me katërma me ndonjë kapërton rrote a gur a dicka tjetër e rëndë përsipër, ka një problem. Duhet nënshkruar kontrata që përkthehet, secila nga këto familje të paguajë 240 mijë lekë të vjetra si fillim dhe, mandej, sipas faturave. Mirëpo këta fakirë nuk kanë ; janë ku thëret qahmeti.

Që të gjithë që intervistuam dhe sa pamë me kujdes, jetojnë duke kruar kazanat e plehrave…

    Xhuma Ibrahimi , një grua me sy përpirës, megjithese plakë tanimë, si më prezantoi me njërin nga 6 fëmijët e saj, 18 vjec, më tha se ai ka turp të dalë e të kërkojë për kanoce dhe, kështu, I ngelej asaj barra që të ushqente shtëpinë me bukë.

“ Sa ke fituar sot, moj Xhuma?”

“ “Nona ka fituar 5000 lekë me të cilat kam blerë dy bukë, një kile e gjysëm fasule dhe një paketë cingare, se u mplak nona tani, dhe nuk mund të rri pa cingare. Nuk kam vaj të gatuaj fasulet, qafsha fëmijët!”

Unë u kujtova të nxjerr paketën time dhe, papërjashtim që të gjithë, përfshirë edhe fare të rinjtë,  e morën dhe e ndezën nga një “megjithse na takon ne me të dhanë cigare se na ke ardhur mysafir”

“ Xhumaja ka qënë ylli I bukurisë kur ka qënë e re” mërmërin në veshin tim Guraliu që e fton gruan me sytë përpirës që të na shoqërojë deri te makina. Në rininë e tyre ata kanë qënë miq, por, mbase me dëshirën e të dyve,  asgjë më tej….

Xhumaja më tregoi me gisht bijën e saj të sëmurë. Ajo rri ulur në cepin e kasolles  dhe vështron me përmallim grupin e rromëve që e lejojnë njëritjerin të flasin me rradhë. E ëma e ka kaluar ndër komisione bijën 13 vjecare dhe shteti I ka lidhur një ndihmë financiare mujore prej 80 mijë lekësh të vjetra. “Jojo, nuk I ka paguar nona

askujt bakshish. Ma ka dhonë qeveria ndihmën për vajzën, iu boftë nona kurban”

Më bëhet qejfi shumë që shikoj takoj nga rastet e pakta që mjektët nuk përfliten për bashkishe, megjithse, jo pak nga sëra e tyre, I janë përveshur prej viteve politikës.

Mjerimi tërbohet në dashuni epshore

Nëpër skaje t’ errta, bashkë me qej, mij, mica

Mbi pecat e mykta, të qelbta, të ndyta, të lagta

Lakuriqen mishnat, si zhangë; të verdhë e pisa

….Dhe aty zajnë fillin të marrët, shërbëtorët dhe lypsat

Që nesër do të linden me na I mbushë rrugët

Hyqmet Rrustemi , tanimë 46 vjecar, ky që na jep informacionet lemerisëse se si jetojnë pa drita këta njerëz tash kaq dimra që në nëntëdhjeteshatën ( ?Por, shyqyr prej zotit, ujë kena!”) ka njëmbëdhjetë fëmijë, më të madhin 22 vjec dhe më të voglin dy vjec.

Esat Sula ka 12 fëmijë dhe është 53 vjec. I ka nga një bark , që nga më I madhi që është 33 vjecar deri te I vogli 8 vjec.

Ky ngulmim relativisht I ri është ndihmuar nga një fondacion britanik në fillim për t’ua hapur rrugën, si edhe nga një kishë babptiste që u ka sjellë ushqime e veshmbathje kohë pas kohe, por, “Ka gjashtë muaj, nuk na ka pru asgja”. Njëra nga aktivistet e kësaj kishe është familiare shumë për këtë njerëz. Ajo quhet Maria dhe të gjithë e duan pa masë ; ata I ka marrë shumë malli për Marine e mirë, e cila ka gjashtë muaj që nuk e kanë parë.

Rromët këtu janë ndihmuar edhe nga një tjetër shoqatë bamirëse sic është “Kujdei ër jetimët”.

Vitin që kaloi, me 16 shtator 2008, nga një qiri kanë marrë flakë 15 kasolle njërapstjetrës. Ndërhyrja e zjarrfikseve ka qënë vendimtare dhe energjike dhe këta varfanjakë i kujtojnë me respect ekipazhet zjarrfikse, si edhe ndihmën që u ka dhënë Kryqi I Kuq Shqiptar.

Elena Seriani, një rrome e bukur dhe e re, ka në ngarkim katër fëmijë me bashkëshortin që ka tre vite I divorcuar nga ajo dhe, kushedi se në cfar kasolleje flë me bashkëshorten e re. Popo, në Shqipëri ndodhet bashkëshorti I Elenës, por “jojo, nuk më ndihmon asgjë për fëmiëjt e tij”. Plot përmallim dhe duke perënduar sytë, gruaja numuron me kujdes emrat dhe moshën e fëmijëve të saj që, sit ë gjithë tjerët, ushqehen nga mbeturinat e qejfllinjve të pijeve që përmbajnë kanocet. Ajo ka Sonelën 12 vjece, Edmondin 11, Sherinën 9 dhe Orgitun e vogël 5 vjecar.Edhe fëmijët e Elenës, si edhe të tjerët, nuk kanë asnjë gjasë të shikojnë kukulla në televizor, sic shikojnë fëmjët e gjith rruzullit, përfshirë, me siguri, edhe fëmijët afrikanë.

Kasollet kanë nga një të ndarë në mes ku flenë të gjithë në tokë dhe kokëmëkokë.

    

Pak ushqim shpirëror

Mes rromëve – ja një burrë me mjekër të bardhë shumë, me fytyrë të ëmbël dhe me zë të mëndafshët. Ky quhet Estref Rrustemi dhe u prezantua si hoxha I këtij komuniteti. “Ja, urdhëroni dhe shikojeni xhaminë”, na fton ai dhe ne, megjithse nuk shikojmë minaret askund vazhdojmë pas tij. Na drejton për në kasollene  tij që e ka me dy të ndara. Njëra është xhamia dhe tjetra banesa e rregulluar pastër mes asaj varfërie e hoxhes vullnetar. Në këtë objket kulti vijnë e fallen rromët dhe hoxha u qanë hallin duke u dhënë shpresë nga zoti, u jep këshilla dhe u thotë fjalë të mira e të ëmbla shpresëdhënëse.

Në xhaminë  kishte disa sixhade të bukura, sigurisht të dhuruara dhe ndonjë sure arabisht. Hoxha, ndërkohë, ka veshur pelerinën e tij të bardhë borë dhe nis të bëjë një falje, gjatë së cilës e shoqëron Esat Jashari që ka ardhur me ne, I cili është vëllai I këngëtares Marjeta. Marjetën e ka shtypur makina para disa ditësh. Këngëtari Esat ka probleme se nuk ka dasma në këtë sezon; ai rron me këngët  e tija, duke martuar cifte me zërin e tij. Ai ka në ngarkim tanimë edhe fëmiëjt e së ndjerës.

      “Këtu kanë ardhur dhe janë falur edhe nga India, edhe nga Franca” thotë hoxha që I dhuron mysafirëve nga një kuran, prej etazhesë ku ndodhen disa syresh.

 “ Ah, vetëm të kemi një xhami me mindare, por, ani, ja, këtu jashtë flë unë”, thotë hoxha me zërin e butë dhe tregon karrocë ngjitur me derën e xhamisë. “Me këtë unë mbledh kanoce e jetoj, elhamdërlah!”

Hoxha është I divorcuar prej vitesh dhe të shtatë fëmijët  nuk I ka me vete në këtë ambjent të tmerrshëm për të jetuar.

Në të larguar, ai më mer mënjanë dhe më lutet të shkruaj edhe për një grua. Ajo jeton e vetme, fëmijët e saja – edhe ajo e divorcuar – rrojnë gjetkë. Gruaja quhet Fatime Xhambazi dhe , ua, paska qënë gruaja e dikurëshme e hoxhës. “Është shumë njeri I mirë dhe grua shumë e mirë dhe  vjen e ma bën nga një vizitë këtu, te kjo dhoma ime, elhamdërlah, “, thotë hoxha duke më parë me përgjërim.

Pak dritë! Pak dritë! Pak dritë, o shok, o vlla

Të lutem, pak dritë në këtë natë, kur shpirti vuen…

Le të bëjmë një llogari të thejshtë, pa shpirt, vetëm me laps. Aktualisht NISH Elektriku nuk vjel asgjë nga këto familje. Asqë mund të ndodhë që këta njerëz të paguajnë, secili kesh në dorë, sic e duan rregullat, 220 dollarë, që të nëshkruajnë secili kryefamiliar kontratën. Mirëpo, secili nga rromët na tha se ishin gati të bënin cfardo sacrifice që të paguanin dritat për fëmiëjt e tyre e për vete. “ Kush nuk I paguan dritat, le t’ia presë shteti menjëherë. Por, ne nuk kemi, nona të keqen, që të paguajmë aq lekë menjëherë”, përsëritë  Xhumaja, duke na përcjellë gjer te makina jonë.Pra, NISH Elektriku, mendojmë, t’ua racionojë pagesën me këste , atë të kontratës, e të shesë korent te këta mjeranë

se nuk u bë nami. 

Kurse, ja, këta rromë, duan ta pagujanë, e të mos lënë fëmijët si fëmijët e kohës së Poemës së Mjerimit apo, më tej…Gjithandej është vjedhur qa korent, …

T’u jepet një alternativë; ka sa të duash, se sa të dëshërojnë për natë e për ditë energjinë elektrike, ndërsa dëgjjnë papushim zhurmën e gjeneratorit që sikur tallet me ëndërrën e tyre për dritë.

Pse kjo pashpirtësi, xhanëm! Kushdo nga ndërkombëtarët në Shqipëri, e cila po ka kaq suksese në inkludimin ndër forume ndërkombëtare, do të shqyente sytë sikur ta merrte vesh se janë rreth 250 fëmjë  që jetojnë vetëm me dritën e natyrës dhe nuk kanë mundësi të ndjekin asnjë informacion nga mediat massive. Dhe që jetojnë në banesa ku fryne e fryne nga të katër anët. Shyqyr që nuk ra borë sivjet dhe qe dimri I butë, por, sikur ky ngulmim të ishte në ndonjë pikë malore të atdheut, me siguri kushedi se sa kuje do të ishin dëgjuar mëngjeseve të ftohta, sikurse te “Bukuria që vret” e Migjenit, këngëtarit të mjerimit të popullit të tij.

Ja, shikoni në këtë foto një kryefamiliar, nga të gjithë ata që banojnë këtu, rrëzë Dajtit. Me kësi karrocash janë të paisur të gjithë. Vetëm kanoce mbledhin, sikurs e ky zotëri I trishtuar që asqë I bëhet të shikojë në sy kameran e presidentit të tyre Gurali 

Mejdani që kishte dy netë pa fjetur I mërzitur për cfar kish parë këtu dhe që, ja, u përpoqëm ta përshkruanim edhe ne

Jua merr mëndja se do të paguajë ndonjëherë kesh në dorë 250 mijë lekë ky përfaqësues më tipi I kryefamiliarëve të kësaj getoje? Kjo Është alernativa. Ose 250 mijë lekë kesh në dorë, ose, terr që nga viti I tmerrshëm I marsit 1997. Vërtetë, asnjë alternativë tjetër, zotërinj burokratë?

RIZA LAHI

  botuar ne gazetën Tirana Observer, 17 mars 2009

  

ZVARRË NËPËR MINA DHE NËN RREZEN E SNAJPERËVE SERBË

                                                                       Batalionit special të ushtrisë

  Në aktet spektakolare të trimërisë së luftëtarëve të UCK së, të pilotëve NATOs; në detin e madh të rezistencës popullore kosovare dhe të solidaritetit mahnitës së shqiptarëve anembanë e në Shtetin Amë, ne kemi vendosur ta ndalim kamerën tonë në një detal. Në një detal të kësaj tabloje që tronditi dhe përqëndroi mediat e tër rruzullit për mbi tri muaj.

Në një ngjarje të ndodhur në një pasdreke të dieleje. Një të dieleje fundmaji.

Në mes të një grupi prej 52  ushtarakësh të ushtrisë së rregullt të shtetit shqiptar.

  Stofistikimi i djemëve shqiptarë të nisur qysh në drekën përvëluese  për të përfunduar në pragterr, nuk ka dhe aq lidhje me teknollogjinë elektronike të përdorur por  drejtpërdrejtë me me atë muskul që quhet "zemër".

Vetëm me atë.

Konkluzionin e teoricienit prusian  Klauzeviç të prioritetit të njeriut ndaj teknikës, të faktorëve moralë mbi ata materialë, e vërtetuan në mënyrë brilante ky grup i vogël ushtarakësh shqiptar.

                    *         *         *

  Në  ditarin e " Batalionit special"  lexojmë të jenë falënderuar nga komandanti i tij, Hysen Ymeraj  përpara të gjithëve të rreshtuar  në mëngjesin e datës 31 maj 1999, një grup aspak i vogël ushtarakësh.

Jemi në njërën nga pikat më ekstreme të verilindjes së Republikës.

Jemi në një zonë që përfshihet brënda rrezes teknike të qitjes së  artilerisë e madje edhe të snajperëve serbë. Avjonët e NATO s fluturojnë përditë.

Maqina luftarake sërbe ndeshet përditë e përnatë me luftëtarët e stërvitur dhe të armatosur  gjithsesi të Kosovës së xhindosur për liri.

  Është piku u konfliktit mes NATO dhe Beogradit.

Ja emrat e lexuar para rreshtit nga kryeramboja Hysen Ymeraj , disa orë para se të vinin të mahnitur tek ata një grup personalitetesh të huaj të shërbimeve sekrete  dhe një ditë pas asaj të diele dinake dhe luanesheje.

Major Maksim Jaupi

Resul Fidani ( 33 )

Durim Ymeri ( 27 )

Leonard Demiri ( 23 )

Meviol Bilo ( 25 )

Astrit Lila ( 23 )

                   Veç këtyre:

Kapiten Lavdërim Oshafi ( 33 )

Astrit Basha  ( 27 )

Besim Bregu ( 30 )

Blenard Hebibasi  ( 22 )

Dritan Oboni  ( 22 )

Shëptim Alia  ( 35 )

                 Si edhe :

Agron Murati ( 23 )

Skënder Hidri ( 22 )

Agron Bami  ( 24 )

                BATALJONI SPECIAL

  Është një nga formacionet e forcave tona të krijuar pas shpartallimit të ushtrisë në marsin e nëmur të '97 ës. Ai përbëhet nga djem nga më të zgjedhurit, të cilët plotësojnë veç kërkesave normale që duhet të kenë këmbësorët shqiptarë, edhe disa të tjerave. Krejt speciale. Që kanë të bëjnë me mundësitë e rezistencës mbinjerëzore që duhet të manifestojnë organizmat dhe përgatitje e secilit prej tyre.

Ata ngjajnë deri në një farë mase me standartet më të larta që kanë patur tradicionalisht formacionet e zbuluesëve të ushtrisë, por tanimë, bëhet fjalë për standartet më të përparuara të këtyre formacioneve në kushtet e NATOs.

Një nga testet që kapërcejnë djemtë e këtij batalioni, ta zëmë, është ai i "mbijetesës" . Komandoja duhet të gjejë mënyra për të mbijetuar duke qënë një javë larg çdo qëndre të banuar, banese të vetmuar apo stani e rruge ( 2 km ) dhe, një thyerje e këtij rregulli i kushton atij tepër rëndë, përfshirë edhe kushteve të një burgimi të krahasueshëm me një burg të armikut që ka mundur të mbërthejë të gjallë një zbulues komando dhe që nuk do të dijë për asnjë "rregull lufte". Në të këtilla kushte të "mbijetesës", komandoja, pjestari i këtij batalioni që po testohet, sigurisht që është i lumtur të pijë gjakun e një breshke apo të hajë mishin e saj. Apo të pjekë në prushin e maskuar një gjarpër...

   Një "rambo" shqiptar sigurisht që duhet të jetë qitës që të mos i gabojë dora në asnjë rrethanë. Por ai duhet t'i dojë edhe shokët me shpirt dhe jo vetëm thjesht për sentimentalizëm. Rrethanat e veprimeve të tyre që janë gjithmonë në ndeshje me kundërshtarë të kualifikuar dhe, përballimi i tyre kërkon detyrimisht një solidaritet të këtillë vëllazëror. E pra, ne kemi parë të demontsrojnë djemtë e këtij batalioni edhe një ushtrim që dikujt mund t'i duket jashtë imagjinatës. Kështu...Secili komando i këtij batalioni mund të shtijë me disa plumba pistolete rrjesht, duke e parë tabelën e vënë mbi shpatullat e shokut të tij dhe të rrethuar nga krahët e dy shokëve të tjerë që nga poshtë shalët e veta.

Secili komando i këtij batalioni duhet të jetë në gjndje në çdo çast të përballojë maratonën disa kilometërshe mbërthyer me pajime të rënda dhe , kuptohet, të jetë një sambist i shkëlqyer dhe mjeshtër i maskimit e luftimit trup me trup.

Testet  për të marrë pjesë në këtë grup elitar të ushtrisë, i kishin kapërcyer deri atë fillim viti të '99 ës edhe djem 18 - 20 vjeçarë. 

 Pikërisht, ky  batalion i stërvitur edhe nga instruktorë të NATO s dhe gjithnjë me në krye "Komandant Hysenin", mjeshtrin e pritave, të maskimit, të sambos, grushtit, qitjes, me 11 prill 1999, u ndodh në një zonë prej 15 kilometrosh. Për ta ruajtur atë,për ta vëzhguar, për ta patrulluar apo edhe për të kapur mundësisht ndonjë "gjuhë". Në zonën mes Qaf Prushit dhe Qaf Luzhës.

Në zonën e Kukësit.

 Ballpërball me ushtarë, kufitarë, xhenjerë e minavënës serbë.

Dhe nën vështrimin e  snajperëve të tyre.

                         BALLPËRBALL

Sapo erdhën djemtë, me të dhjetë mjetet e tyre, të pesë çadrat dhe gjithë armatimin e municionin, u vendosën tamam sikur të ishim në prapavijën e armikut.

Maskimi ishte aq i përkryer, saqë, serbët arritën ta zbulonin vënddislokimin e tyre vetëm pas 28 ditëve ndërsa Gjeneral Kudusi Lama, gjenerali që manaxhonte zonën më sensibile të Shqipërisë së atyre ditëve, do të psherëtinte aq sa mund të psherëtijë një tip i paepur si ai se " e ndjej veten më të fuqishëm, më të sigurtë me ardhjen tuaj".

Sigurisht që kryetrimi kuksian, jo vetëm  që krenohej për tërësinë e këtyre djemve - komando, por edhe për prezencën e tiranasit që krenohet kurdoherë për origjinën e tij nga Luzati i Tepelenës, Hysen Ymeraj me të cilin, nganjëherë, edhe bënin mundje në zyrën e njëritjetrit.

" I vetmi njeri që ia mbledh Kudusiut në këtë botë dhe të cilit ai i bindet si një shënjti është nëna e tij...E vetmja mënyrë që përdorja për ta vënë poshtë atë, ishin manovrat e sambos...Pa ata, ëhë, ai mbahet si ata barijtë e Korabit që janë të pamposhtur...Një herë ne kemi bërë mundje me Kudusiun edhe në sy të Gjeneralit Lesli Klark, mu në zyrën e Kudusiut ...  ", qesh Hysen Ymeraj  .

 Përveç detyrave të stërngjeshura të përditëshme, trupës i bëhej stërvitje edhe 5 orë stërvitje të programuar çdo dy ditë.

Në vijën e kufirit, tok me shokët tanë, atje ka qënë edhe një ekip i vogël ushtarakësh amerikanë  i kryesuar nga  Xhon Uokër, "një burr i mrekullueshëm, shumë miqësor e i gjatë nja dy metro", me të cilin koordinoheshin veprimet.

Si rastin më interesant të bashkëveprimit të ushtrive tona në ata kushte dhe para asaj së dieleje, për të cilën morëm spunton për të shkruar këta radhë, mund të konsiderohet ai i një rasti të shkaktuar nga një provokacion i rëndë i artilerisë sërbe. Ajo nisi të bombardonte një natë fshatin Kipinec dhe artileria e divizionit tonë në Krumë nuk mund të përgjigjej në mënyrë të menjëherëshme. 

Atëbotë amerikani Xhon Uokër, që tani ishte bërë një me specialët shqiptarë, njoftoi menjëherë në bazën e Avianos ...Nuk kaluan të trembëdhjetë minutat tamam, dhe, duke kaluar  ultaz përmbi kokat e e ushtarakëve të vëllazëruar, gjuajtës - bombarduesit e NATOS u sulën mbi grupin e artilerisë sërbe e cila, qënga ai rrebesh predhash, nuk u bë e gjallë edhe për pesëmbëdhjetë ditë të tjera më pas.

                                                    PROGATORI

 

  Krismat e luftës tanimë ishin bërë pjesë e çdo çasti të jetës së përditëshme të luftëtarëve të fshehur dhe me sytë katër drejt kufirit. Thellë në shpirtin e secilit këndonte dëshira e fshehtë për t'u ndeshur me shkelësit e mundëshëm serbë të atyre pesëmbëdhjetë kilometrove.Mirëpo...Asgjë, përveç krismave të pandërprera...Kushedi se si ndesheshin me pushtuesit e vëndit të tyre luftëtarët kosovarë që tanimë po ndihmoheshin nga njëri njëzetekatër orsh në tjetrin prej pilotëve të NATOs. Vall si ishin ata?

Sigurisht si pilotët tanë; ndonjëri prej 52 komandove edhe kishte ndonjë kusho apo shok të tij pilot. Por pilotët e ushtrisë shqiptare e kishin të ndaluar prerë të merrnin pjesë në bombardime.

...Kushedi se ç'bëhej më tej...Ja ku fluturonte ndonjë shpend i trëmbur. Nëpër vapën e madhe, megjithatë, ndjeheshin edhe këngë zogjësh. Lum  ata. Shikonin gjithëçka dhe, megjithëse çdo krismë që ishte ambjentuar me veshëzit e tyre të vockël vinte nga një predhë , e cila mund të merrte jetë sa të duash prej atyre krijesave të brishta e që, megjithatë, ohooo, edhe këndonin...

   Ja ku kalonte si një shpend stërmadh, si të vinte nga prehistoria, edhe një aeroplan. Ishte i vogël dhe fluturonte lart. Fluturonte përditë.  Me shpejtësi të vogël, i qetë dhe sikur kishte frikë të kalonte më tej se vija e kufirit.

Serbët nuk tentonin për ta rrëzuar .

Luftëtarët e ushtrisë shqiptare që rrinin fshehur dhe palëvizur e pipëtitur, krenoheshin me atë qënie që i përngjiste lodrave të fëmijërisë së tyre. Si një balonë tabake, ajo kalonte lart - lart, pa nxjerrë tym e zhurmë, si balonat. Në vënd të fillit të perit, vëçse, "ballona" kishte valë elektro magnetike , cepin e të cilve, e mbante jo fëmijëria , por një tru elektronik krahas disa truve e zemrave të tendosura njerëzore në bazën e Avianos.

   Ora 11.Tre njëzetetre vjeçarë po vëzhgonin në pikën sekrete të vëzhgimit në  “Malin e Fushës", në lartësinë 734 metro mbi nivelin e plazhit. Kontrollonin zonën mes Pacit dhe Zherkës.

 Duke parë me hare sytë e njëritjetrit, djelmoshat e fshehur atje, ndoqën "shpendin" e tyre tanimë, progatorin gazmor që  me syrin e tij elektronik fotografonte gjithçka poshtë. Agron Bami, Skënder Hidri e Agron Murati kishin parë me sytë e tyre kaq shumë refugjatë të përmbytur në pikëllim, që flisnin njëlloj si ata, kishin emrat e tyre, por që i kishin zbuar nga toka ku kishin lindur. Kishin parë sa djem të plagosur që rënkonin e kërkonin në kllapi pushkë dhe plumba për të luftuar "shkjaun" , siç e identifikojnë kosovarët shovinizmin mesjetar sërb. Progatori , ishte edhe ai, një  qënie që po i dilte zot, sipas mënyrës së tij, çlirimtarëve nga tirania sërbe.

Befas...ç'ishte...Bobo!!!Po kjo piruetë e pazakontë e mikut të tyre të përditëshëm? Sigurisht që do të ngrihej përpjetë sërish...Posi...Patjetër...Paaatttjjj...Ai po rendëte drejt tokës...Po rendëte si një shpend i qëlluar për vdekje...

Zëmrat e tre luftëtarëve shqiptarë sikur ndaluan në momentin kur qënia që atyre u kujtonte edhe fëmijërinë dhe furinë e aleancës, u përplas nëpër kurorat e pemëve të një pylli të vogël përball.

Ishte një pyll që pasohej nga një vënd i rrafshtë , një livadh që bukurinë e  luleve dhe barit ua  kishte marrë hija e vdekjes...

Menjëherë , në tavolinën ku po pinte një gotë  birrë  Hysen Ymeraj, n/kol. Agron Hoxha, shefi i operacioneve të stërvitjes, miku amerikan Xhoni dhe dy punonjësve të OSBE së lokale, erdhi zëri i dy Agronëve apo i Skënderi; i njërit prej tyre.

" Komandant ! Progatori ra! Mbi pyll!"

Amerikanit Xhon Uokër i ngriu gota e birrës në dorë.

" Booobo! Monitori!!! Nuk duhet ta kapin  serbët! "

                 MENJËHERË...

Gjithëçka ngjau pas atij çasti i përngjiste sulmit të një pantere nënë...

Zbuluesi veteran Hysen Ymeraj rrëmbeu në kthetrat e veta situatën e sapo krijuar ndërsa  kolegu amerikan Uokër lidhej me bazën në Aviano, e cila, sigurisht që dinte gjithëçka, edhe kur të tre zbuluesit e pikës së fshehtë ende kishin ndonjë iluzion...

Jo vetëm "monitori", por edhe "kutia e zezë", edhe ndonjë detal i veçantë elektronik që kish pasur në bort progatori, assesi nuk duhej të binin në duart e serbëve. Ato ishin objekte të stofistikuar dhe do të përbënin një gjah krej të paparashikuar dhe tejet të majm për laboratoret e kryekasapit të Ballkanit.

Ku kishte rënë progatori?

Në mes të pyllit që, tok edhe me livadhin e çveshur para tij dhe, për më tepër, edhe vetë  pikën e Stobërdës e kishte përmbledhur përherë harta njëzetetetë mijë kilometro katrorëshe e Shqipërisë, por që, qysh para ardhjes së djemve të Cenit, ishte marrë prej ushtrisë sërbe. E cila nuk kishte patur mundësi të avanconte më tej.

Tanimë, në postën tonë kufitare të Stobërdës jepeshin urdhëra dhe flitej sërbisht. Ngandonjëherë edhe shqip. Me një shqipe kosovarçe të pastër -  të zbuluesëve serbë të lindur e rritur në Kosovë.

Kjo ndodhte, kur ata kapnin valët e komunikimit të çunave të batalionit tonë. Nuk linin gjë pa sharë e pa kërcënuar...

Ata e kishin minuar vëndin përpara syve të tre zbuluesëve...Atë vënd...Atë copë livadh...Nëpër të cilin kalonte rruga për te progatori... Që ishte 90 metro pa shkuar te posta jonë e pushtuar dhe ku vigjilonin me gishtat në këmbëz snajperët serbë.

  Në makinën e shoferit - komando nga Dibra Astrit Lica kërcyen menjëherë dymbëdhjetë burra . Ishin Major Maksim Jaupi dhe komandot Resul Fidani, Durim Ymeri, Leonard Demiri, Meviol Bilo, Astrit Lica, Lavdrim Oshafi, Astrit Basha, Besim Bregu, Blenard Habibasi, Dritan Oboni dhe Shpëtim Alia.

Në krah të dibranit - Komandant Hyseni.

Me tër shpejtësinë deri në Pac. Që andej - edhe 45 minuta në këmbë për të dalë në krahun e djthtë të pikës së vrojtimit ku vëzhgonin tri komandot që kishin dhënë alarmin.

Për të nisur rrugën nëpër livadhin me mina...Nëpër livadhin e zhveshur...Nën rrezet e tmerrëshme të diellit.Dhe të atyre të llahtarëshmëve  - të snajperëve të pamëshirëshëm serbë... 

            

               KATËRQIND METRO NËPËR XHEHENEM

    Si spiegohet që serbët të kenë ndenjur kaq indiferentë pasi panë të ketë rënë më pak nga njëqind metro para grykave të tyre një gjah i majm?

Përse vallë ata nuk nisën menjëherë disa komando të tyre në pyllin ku kish rënë meteori prej floriri?

Të kenë patur frikën e ndonjë eksplozioni të mundëshëm që të kishte patur brënda progatori parashikuar pikërisht për të këtilla raste?

Mos kanë patur frikën e minave të vendosura pa kriter nga xhenjerët e tyre dhe ndruheshin që të rrezikonin jetë pa motive të fuqishme dhe, për më tepër, pa nxitje kategorike nga "lart"?

Varianti që të mos e kenë pikasur rënien e progatorit apo të mos i kenë kushtuar rënëdsi rënies së tij të paritur, vështirë të duket i besuar.

Sigurisht, është me vënd pyetja se, përse serbët nuk kishin tentuar ta rrëzonin asnjëherë këtë avjon pa pilot, që nuk kishte asgjë miqësore ndaj tyre?

Jemi të mendimit se, poqese ata do të shtinin kundër tij që fluturonte veçse puq me vijën e kufirit po jo më tej, sikurse edhe po të tentotnin të sulmonin në mënyrë masive dhe haptazi Republikën e Shqipërisë ku ishte vendosur pa as edhe një kusht, gjithçka, në dispozicion të NATO, më e pakta që mund të thuhet, është se ata do të digjnin botërisht çdo iluzion për të tërhequr  sado pak ndonjë thërrime  nga "Bllokun e Atlantikut të Veriut ", anise e gjithë bota e dinte se ai e kishte sulmuar.

Le të përmendim në favor të kësaj ideje një shëmbëll krejt konkret.

  Kur UçK ja ishte afirmuar si një forcë kërcënuese, u mbajt kongresi i Partisë së Millosheviqit. Në atë kongres kishin pranuar ftesën jo pak përfaqësuse të partive të majta të botës me qëllim që të bëhej e mundur sa më shumë tërheqja e fuqisë së majtë në strofullën e ndyrë të sunduesëve të Beogradit që i kishte të gjitha parametrat e një partie nacional  - socialiste. Edhe kryexhelati Millosheviq, në Hagë, përpiqet të mbajë veshur uniformën e Dimitrovit kundër Gëringut me gjithë thelbin e tij fashist.

 Pra, në Kongres, iu shpërndanë të ftuarve disa broshura të shtypura nga Ministria e jashtëme. Në njërën prej tyre, në të parën, mu në faqen e parë, ishte një fotografi i bukur e Presidentit Klinton, sipër një citati të shkruar nga ai kundër terrorizmit. Pas - një thirrje që "UçK" ja të ndiqej nga "Interpoli" si një "organizatë terroriste tejet e rrezikëshme".

Toreadorët, për të xhindosur demat, tundin coha të kuqe. Ja dhe "coha" që kishte zgjedhur Beogradi: "Në krye të kësaj organizate terroriste ndodhen marksistë - leninistë të vjetër, të financuar dikur nga Enver Hoxha dhe fondamentalistë    myslimanë"...        

   Nga të dhënat që i vinin Gjeneral Kudusi Lames prej të dërguarve të luftëtarëve kosovarë, në postën e pushtuar e qark saj, formacionet sërbe përbëheshin prej trupave aspak të kualifikuara së ç'ishin komandot e "Cenit" por kryesisht xhenjerë e minavënës. Dhe që të gjithë rrogëtarë.

Gjithsesi...

" Ne tanimë e dinin që pika jonë e vrojtimit ishte e dekonspiruar" - thotë Kapiteni  Lavdrim Oshafi; edhe valët e radiondërlidhjes shpesh kapeshin nga serbët, të cilët na shanin ndyrë me dialekt kosovar.

    ...Ndërsa djemtë e pikës së vrojtimit bënin edhe ndonjë lëvizje për të paraqitur sa më origjinal një lloj shkujdesjeje që kanë normalisht të rinjtë e mësuar me luftën e me rrezikun - dhe kjo ishte për përgjuesit pamorë serbë, poshtë tyre, nëpr livadhin e blertë nisi lëvizja nëpër skëterrë...

   Si tri nëndetëse me një interval 40 - 50 metro, tanimë po lëvizte "skalioni i sulmit".

Të veshur me kamuflazh, ata lëviznin nga njëri milimetër në tjetrin milimetër në tjetrin milimetër. Ishin tri "body", që do të thotë tre çifte komandosh që duhej të shkonin deri tek pylli përball dhe të hynin atje.

"Body" i  qendrës, zëmra e kësaj skuadriljeje që notonte nëpër barin e minuar përbëhej nga Major Maksim Jaupi dhe komandoja Resul Fidani. Dy "body" tjera përbëheshin nga jetët e Durim Ymerit, Leonard Demirit, Meviol Bilos dhe Astrit Lilës...Ata e kishin të pamundur të vështronin njëritjetrin por , të lidheshin me radio dhe me shënja tejet - tejet konvencionale dhe të kufizuara në ekstrem - po.

Po sikur njëri grup befas të binte në minë?

Kjo pyetje tingëlloi qesharake në mjedisin e batalionit kur e shtruam një ditë këtë pyetje. " Body"- t ishin aq komodë në kohë,sa të kontrollonin edhe një majëz gjilpëre, jo më të binin në grackat me mina të sajuara për këmbësorë oordinerë.

Djelmoshat ishin përgatitur shpirtërisht, megjithatë, edhe për një mundësi të tillë.

Poqese ndonjë "body" do të hidhej në erë, pra, poqese trupat e dy prej djelmoshëve guximtarë do të kthehej në copra mishi dhe kockash të përgjakura, të tjerët kishin vetëm një rrugë - përpara. Tanimë duke u zvarritur apo, mbase edhe duke vrapuar nëpër minat që i morën jetën shokëve para syve të tyre përdrejtë vetëm një pike.

   Siç e thamë më lart, mundësia e shkeljes padashur mbi ndonjë minë, qe jashtë llogjikës së çdo njërit prej komandove që takuam në sallën e tyre të televizorit.

Mirëpo, po të ndodhte që syri i stërvitur i ndonjë zbuluesi sërb të përfitonte nga një gabim sado i vockël i qënieve të gjalla që lëvrinin?

Sigurisht që sharra e pamëshirëshme sërbe do të binte kërdisëse përmbi "body"- n që kishte gabuar duke shqyer vëmëndjen e të gjithë snajpërve të tjerë .

Në një rast të këtillë krejtësisht të mundëshëm dhe ndaj të cilit ishin tensionet e të gjithëve, përveç zjarrit që do të shpërthenin djemtë tanë , tri "nëndetëset " e para, do të kishin edhe një mbështetje të fuqishme mu pas tyre. Aksioni i hartuar me të shpejtë, kishte parashikuar edhe tri "body" të tjera që zvarriteshin po aq ngadalë sa të parat. Ishin Kapiten Lavdrim Oshafi dhe komandot Astrit Basha, Besim Bregu, Blenard Habibasi, Dritan Oboni dhe Shpëtim Alia. Më i riu prej tyre ishte 22 vjeçari Dritani, siç e kishte dhe një 23  vjeçar grupi i parë - Leonardin.

 Sigurisht që do të hapej zjarr edhe nga pika e vrojtimit që të minimizohej kasaphana.

                                                         *         *         *

Dielli përvëlonte dhe, kushdo do të ishte kurioz se çfar mendonin djemtë që zvarriteshin nën të. Pesë orë ?

A i shkonte mëndja njeriu ata çaste që mund të ndodhej menjëherë nën mëshirën e plumbave ? Mendonte vallë njeri, ata pauza sa ç'janë pauzat e rrahjes së zemrës gjatë zvarritjes, për të fejuarën, për fëmijën, për të shoqen, për nënën?...

" Kur bëra lëvizjen e parë, "të startit", mendova nëse do të mundja të kthehesha gjëllë edhe një herë apo jeta ime do të merrte fund pas pak. Pastaj...Oh, jo më ..."- na tha pas disa herë këmbënguljes sonë rreth emocioneve të frikës komandoja nga Dibra Astrit Lica.

Në të vërtetë, njëriu në tër atë mobilizim, nuk ka edhe kohë të mendojë për frikën, siç nuk ka, ta zëmë, një pilot që kryen ushtrime spektakolare akrobatike në lartësi tejet të ulta përmbi aerodrom e që mund t'ia dridhë zemrën edhe cilitdo prej kolegëve të tij që nuk është duke fluturuar.

Sekondëmatësi i orës së "Komandant Cenit" u rrotullua për të tremijëegjashtëqintën herë  ...

...Ndërsa të dymbëdhjetë rambot shqiptarë zvarriseshin rrafsh për jeshilnajën duke matur çastet e mundësisë së shpërthimit të ndonjë mine apo të ndonjë breshërie me rrahjet e zemrave të tyre, befas...

Mbi kokat e tyre u rrafshua një breshëri automatiku.

Edhe një tjetër pas saj.

Asnjë klithëm " oh, nëne!".

Breshëria u përsërit.

Grupi, i tëri , kishte mbetur i ngrirë.

Sigurisht që, dikush me nerva të dobëta, do të kish hapur zjarr kundërpërgjegjës  dhe atëherë, gjithëçka do të kishte emrin lemerisës " dështim".

Por djemtë e Cenit s'u ndjenë. Ata nuk i bënë, asnjëri, milimetrot e radhës.

Breshëria heshti.

Duket kishin qënë ndonjë prej breshërive të zakonëshme që shpenzonin kot, për qejf, luftëtarët serbë.

Përsëri heshtje. Lëvizje të "shkujdesura" dekonspiruese në pikën shqiptare të vrojtimit. Dhe rrëshqanie nga njëri milimetër te tjetri, për çdo të rrahur zëmre.   

 ...Më së fundi...Në pyll. Ora shënonte 15.45.

Kishin ecur ata katërqind metro qysh  disa minuta pas orës njëmbëdhjetë, kur shpendit elektronik i kish reshtur truri dhe zemra.

   Në pikën shqiptare të vrojtimit nuk duartokiti askush...Djemtë ishin më pranë se kurr pranë suksesit...Tani ata janë duke kërkuar nëpër pyll. Që të tri "body" - t e shpërndarë si një krëhër i rrallë. Ja ku vinin edhe sinjalet e imta të tyre...Gjithçka po shkonka sipas llogorive të "Cenit"...Befas...

O zot i madh...

Në pikën e vrojtimit u rënqethën të gjithë...Asnjë sinjal nga "bady" - t...As e dhe një e pipëtirë...Ata ishin të mbuluar nga pylli...Mos vallë zbuluesit sërb t'i kishin pikasur prej kohësh dhe u ishin hedhur përsipër djemve?

Mos i kishin asgjësuar shumicën  me silenciator? Mjaftonte dy a tre të kapur gjallë?

Po të ishte ashtu, ishte e pamundur të vdisnin të gjithë pa shtënë qoftë edhe njëri prej tyre. Ishin komandot nga më trimat, por, edhe sikur, secili nga të 52 tët të ishte, asnjëri nuk do ta kishte lënë lëkurën si lepuri që ngrin nga drita e makinës.

   Shoferi - komando Shpëtim Alia, që i kishte transporuar me makinë deri sa pa nisur "ata" udhën në këmbë për 45 minuta që nga Paci, thotë se, vërtetë që rrija me zemër të ngrirë, por e kisha edhe një shpresë nëpër ata orë pritjeje torturonjëse. Përderisa nuk po vinin përforcime të tjera, do të thoshte se shokët ishin gjallë. Dhe, poqese ishin gjallë, ishin vetëm duke vepruar...

Në të vërtetë, tek vuante në këta dilema i vetëm dhe për pesë orë pandërprerë Alia, tek mbështetësi Lavdërim Oshafi që  përgjonte  shtrirë e palëvizur para pyllit tok me grupin e tij, erdh  ky urdhër I tmerrshëm:

     - Mori fund gjithëçka!.. Hyr në veprim, kapiten! 

                  *         *         *

 Në fakt,ajo " gjithëçka" nuk kishte marrë fund aspak.

Majori Maksim Jaupi, në ata minuta në pyll duke kërkuar mbetjet e progatorit, kishte dhënë  urdhërin e fundit me sinjal : " Mbyllini radiot!".

Ishin mu nën hundën e serbëve tani dhe, mbajtja hapur  e radios vetëm kërcënime e rreziqe sillte.

 Pas tër asaj sakrifice .

Ndërsa "body"- t  e shkëputur nga njëritjetri po kërkonin në pyll, befas Mjori me komandon Resul Fidani pikasën avjonin e rënë.

I ngjante një luftëtari të rënë krahëhapur , në shpinë, me sytë nga qielli dhe i rrethuar nga gjelbërimi i varrezave.

Nuk kishte as kohë e as ishte vëndi për të shpërthyer në "urra".

" Pas një gjysëm ore, unë dhe Mevioli nuhatëm që shef Maksi me Resulin ishin duke montuar pjesët e shtrënjta të avjonit të rënë - kutinë e zezë e , sidomos, kamerën me aftësi regjistruesi prej edhe dhjetë mijë metrove lartësi" - tregon Astrit Lica .

 " Mos u gëzo, o i gëzuar; mos u hidhëro, o i hidhëruar" - thuhet diku në Bibël, sikur enkas për të porositur djemtë e ngarkuar me trofenë e shtrenjtë.

Gjithsesi, këtë radhë zvarritja nuk ishte aq e ngadaltë. E vetmja gjë që ishte në rrezik , ishte vetëm jeta e dymbëdhjetë djemëve, poqese ata do të diktoheshin apo, nga entuziazmi, mos u shpërqëndrohej vëmëndja pranë ndonjë mine.

Për fat, nuk u kaloi mbi koka asnjë breshëri "për qejf", nga ata që të ngrinin gjakun.

Major Maksim Jaupi, "body" i tij, si dhe të gjithë "nëndetëset" që shkonin për në mol, ishin më kaposhë tani, ndërsa zvarriteshin me kujdes. Poqese do të pikaseshin nga serbët, ata do të ishin nën ombrelën e rreptë të zjarrit të dëndur të shokëve të tyre që prisnin me të gjitha breshëritë gati.

Por asgjë nuk ngjau.

" A për njata hekra kekeni mundue, burra? Unë thashë se mos na keni pru ndoj serb gjallë, bre" - bëri shaka duke folur me dialektin kosovar njëri prej shokëve që u sulën të përqafonin "skuadriljen e nëndetësëve" të udhëhequr nga Majori.

                **      **       **

    Pas një orë e gjysme, Agron Murati, njëri prej tre zbuluesëve - komando që vazhdonin të përgjonin në pikën e vrojtimit, dhe njoftim:

    - Tre zbulues serbë po afrohen për të marrë mbeturinat e progatorit.

               I GJITHË BATALJONI MBI HAKMARRJEN TERRORISTE

    Pas disa minutave kur, siç duket, serbët kishin konstatuar se dikush u kish bërë glasën në supë, ndonjë prej tyre, siç duket, i inatosur për këtë, qoftë për motive profesionale, qoftë për motive të dinjitetit ushtarak, qoftë për motivin se i kishte ikur nga xhepi ndonjë shpërblim i majm apo gradim, dha një urdhër të inatosur.

Pasojat e këtij urdhëri i solli në vëndkomëndën e Hysen Ymerajt një fshatar . Kishte rendur me shpirt dhe u derdh përpara Komandantit të Bataljoni Special të Ushtrisë Shqiptare duke gulçuar:

    - Na kan hy serbët në "Mëhallën e Epërme"...Po therin pleq, gra e fëmijë...

  " Dhashë  alarm. Mora me vete të 52 komandot e mi dhe shtabin. Të shtatë mjetet që kisha - dy të fundit përplot me municion.

Me gazin në dërrasë iu sulëm të 6,5 kilometrove të rrugës automobilistike për t'u shpërndarë në formacion luftimi përqark fshatit" – lexohet e shkruar në shënimet e  Hysen Ymerajt.

   Në të vëretë, cubat që kishin vendosur të hakmerreshin për ç'u kish ndodhur atë të diel fundmaji 1999, nuk kishin arritur të bënin as edhe një raprezalje.

Gjithëçka u mbeti në grykë sapo e panë veten në darën e mnerëshme të mbrojtësve - komando.

Fshatarët u bindën edhe një herë se ushtria shqiptare ishte me të vërtetë garantuesja e vendimit të tyre për të mos i braktisur fshatrat, që ishin, që të gjithë, në rrezen e artilerive sërbe.

  Për disa minuta, të dy komandantët ballkanas, labi shqiptar Hysen Ymeraj dhe serbi,që komandonte që përtej edhe ushtarët e rënë në lak , sikur e panë me shumë vëmëndje në sy njëri tjetrin përpara se të jepnin urdhërat...

        EPILOG

Po, tani, pas kaq viteve, çfar bëjnë protogonistët tanë të këtij akti spektakolar, që , pas shtangies së parë, entuziazmoi kaq shumë edhe specialistët e NATOs?

  Komandanti Hysen Ymeraj  i heshtur e trupmadh, që  ka qënë njëri prej zbuluesëve më të talentuar që ka patur ushtria shqiptare është në pension.

  Majori Maksim Jaupi, edhe ai, larguar nga ushtria dhe tani banon në SHBA.

   Të gjithë të tjerët - janë shëndosh e mire në Shqipëri  dhe kujtojnë çdo gjë të bukur të jetës së tyre të përbashkët.

Kujtojnë edhe dy shokë të tyre, me të cilët kanë kryer aq detyrë, por që, aksidentalisht, sot nuk rrojnë më - Ilir Shimën e Rrahman Kurtin. Që atë të diel, ishin pjestarë të nëngrupeve të sulmit.

   Autori i librit "Paqerujajtësit shqiptarë", nga e morëm ngacmimin e parë për të endur këtë përshkrim,   Malko Zaçe, vazhdon të punojë në Ministrinë e Mbrojtjes dhe të shkruajë papushim pas disa librve të tij të suksesshëm  të botuara me aq përpjekje.

  Se cili ka qënë shpërblimi suplementar material për këtë "ekip futbollistësh të kombëtares sonë", që duke luajtur me jetën e tyre nëpër ankth si duke ecur nga njëra majë majë shpate te tjetra majë pa patur asnjë premtim "poqe se bën gol", nderuan shumë më tej sesa ngjyrat e ushtrisë shqiptare -  kjo  është një pyetje vulgare.

    Nëqoftë se ka një njësi që mat madhësitë irracionale si kjo që treguam, është mirënjohja  dhe respekti i Atdheut.

 

                        MË SHUMË MJESHTRI NË SULMET PERSONALE

  Po afrojnë zgjedhjet e tetë majit.

Është normale që lufta elektorale të jetë më e ashpër se në periudha të tjera dhe, në kuadër të këtij noraliteti, sigurisht që do të ketë edhe fyerje e sharje, sidomos edhe persnale.

Madje sulmet personale kanë për të qënë më të bukurat dhe më spektakolaret.

Tër problemi është , siç thotë një i mënçur, më mirë një armik sesa një mik budalla. Kur unë, ti, apo ai (ajo) vendos të nxjerrë një fjalë a një tog fjalësh të këqia, e kemi një synim, një piksynim. E fundëta e fare e këtij synimi duhet të jeta nxjera e  dufit që , ta zëmë, kam unë në shpirt për ty. E para është që fjala e keqe të zërë vënd, të tronditë, turullosë e të hedhë në tuç bindje.  Mira është të mos e kuptojë fare, assesi,  që - ta zëmë, e?  - unë, “eiditorialisti” i “gazetës më të madhe” ( ta zëmë, ë?)  Xake Lahi ( se kështu më thërresin shkurt) kam marrë rrogë a para nën dorë që të shkruaj një artikull, ta zëmë, kundër një personaliteti politik.

    Kur të shajmë, duhet të synojmë që të ngjitim, siç ngjet dëbora nën të thatë, ndryshe, e ç’kuptim ka të derdhim fonde për të goditur kundërshtarin tonë ?  Të sharat, sulmet personale duhet të tronditin bindje, të bëjnë një fans , ta zëmë, të zotit Rama, të kalojë në kampin e zotit Basha, apo anasjelltas. Mirëpo, nëse unë nuk lë gjë pa e sharë, “ en block” si thonë në diplomaci apo “me libër shtëpie”, popullorçe,  ta zëmë zotin Ngjela,  e kush më beson mua? Të gjithë do të thonin që Xakja paska kunj personal me avokatin e do më thonë rrugës “ik, ore, llapaqën”! Sa fute në xhep që bëre qepaze avokatin, more mercenar???”

Ndërsa kur unë ia numuroj vetë të mirat që ka shënjestra ime,  madje i shtoj edhe të tjera , por e godas atje ku dua vetë; atëherë, po, goditja është përcëlluese. Ta zëmë, meqë morëm shëmbullin e  avokatit, sado inat ta kem, po të jetë ai shënjestër “e imja”, nuk mund t’i vërvitem me sulme personale duke e sharë si burr që nuk vishet elegant apo burrë  frikacak. Pse? A nuk e ka  ai  gardërobën nga më të zgjedhurën nga të gjithë politikanëve sa të jetë i adhuruari i femrave dhe, nga ana tjetër, ai, a nuk i ngjet nje gjenerali shumë trim, paçka se  thuajse pa ushtarë? Atëherë, duhen menduar të tjera pika për sulme personale, ama, duke ia vënë sëpari  në dukje të mirat që avokatit i bëjnë “muu”. Duke shtuar edhe diçka nga xhepi dhe, mandej, breshëria atje...te vëndi..

Apo, ta zëmë, mua, Xaken. Unë jam tullac; tre çerekët e kokës e kam pa asnjë qime për lezet, kur i thonë. Po më sulmove mua duke më sharë “kastravec”, “njeri pa mend”, ke dështuar, kur të duash. Sepse tulla bën “muuu”. As zemëkatran nuk më shanë dot, sepse e nis mëngjesin me të qeshura shkodranësh. A, po. Sulmi nis “te vëndi”. Ja se si, “Xakja? Djalë i mirë, more, nuk po them se është i keq. Po ka rrjedhur fakiri,...ka rrëshqitur nga fiqiri, babam. E  keni parë në biçikletë, që ecën duke kënduar me zë apo duke qeshur me vete?”. Dhe... në tuç Xakja. (Shqyqyr që nuk kandidatoj kund, more thuaj, se, ja se si do të më kishin hedhur nokaut për tre sekonda)

 Ja diçka nga diçka praktike nga mjeshtëria e  sulmeve në këto ditë.

Një ditë në një TV po përlaheshin dy publicstë , jo vetëm nga më me emër, që kemi, por edhe me origjinë nga zona ku ka njerëz shumë të zgjuar, trima, qejfllinj të politikës dhe  mishngrënës .Ndodheshin përball pionierët e demokracisë dhe kohë pas kohe, herë miq e herë kundërshtarë të Doktorit, publicistët e njohur dhe trima, Frrok Çupi dhe Preç Zogaj, por që tani po përfaqësonin kampe kundërshtare.

Ja se sa bukur e mbronte Bashën duke sulmuar Ramën zoti Frrok Çupi. Ai nuk e quajti Ramën “Edvin Kristaq Rama...he, ky bir bllokmeni!...Baba i tij ka dënuar njerëz me vdekje...”, siç sulmon kryeopozitarin  ndonjë budalla apo budallaqe. Kristaq Rama i ndjerë ka qënë skulptor, siç thonë një burr i heshtur dhe i qetë, në punë  vet dhe që asqë e pyeste njeri në botë në duhet dënuar apo jo njeri me vdekje. Fundja, edhe sikur të në stafin e afër të Everit të ketë qënë babai i Edit, e çë, pastaj? A nuk qenë të parët birtë e bllokmenëve , të nomenklaturës së lartë komuniste, që prinë për të na sjellë demokracinë?

Nuk e shau as edhe se ka dalë picillak në plazet nudo. Përse? Sepse futja në Evropë e presupozon edhe plazhin nudo. Do të vijë puna që një ditë një biznesmen do ta ngrerë një plazh nudo, ta zëmë, në Velipojë, 200 metro larg nga  “Ada” në Ulqin, ta zëmë , mu në derdhjen shqiptare të Bunës. Atëherë, i thuhet dot një evropiani të një vëndi të BE në fushatën elektorale përse ke dalë picillak në “Ada”? Si t’i thuash? Të mbetesh vetëm në pozitën e “humusit”? Një fans, që e bën “priftin me barrë”?

Mirëpo Çupi mjeshtër sulmon pikërisht atje ku tronditen bindje dhe ku kundërshtari mund të bjerë në tuç. Kjo, sepse është i zgjuar dhe që nuk sulmon as për të nxjerrë helm e vrerë që ka secili shpirt njeriu, por për të hedhur në tuç kundërshatrin .

    Pra, Rama është njeri që ngrë zërin dhe bërtet, pa takt, i rëndë, që nuk don të dijë për shokët,arrogant, harbut,  nuk është mirënjohës,etj etj në këtë linjë. Kurse vuri në pah buzagazin, të qeshurën e pastër , të folurën pranverore dhe njerëzillëkun e Bashës së pashëm si aktor Hollivudi.  Ai nuk e përdori as atë parullën e njohur kundër Ramës “Mistër 20 përqindëshi”. Pse nuk e  përdori? Sepse e dinte shumë mirë , ishte përball, me një tjetër mjeshtër të fjalës dhe të argumentit. Do ti thoshte Zogaj : “ O Frrok, po nga ju u filmua Meta duke bërë dallavere përqindjesh....Po Basha “jot” e ka procesin të pambyllur me “pafajësi” që lidhet me korrupsionin e rrugës së Kukësit, që ka kushtuar sa tri rrugë ...Gërdeci...Mediu...”. Ec e hyr në sinorin e një mjeshtri  si Zogaj që të vë me shpatulla për tokë duke të të pyetur, “ hë, more, të dhëmbi shumë?”.

 Çupi nuk tha se Rama nuk ka punuar në Bashkinë e  Tiranës. Dihet se Rama u shpall një herë kryebashkiaku më i mirë i Globit dhe do të qe diletantizëm të thoje që nuk ka punuar një njeri I zgjedhur tre herë kryebashkiak. A, po, ai tha se nuk mbahen dy kunguj në një sqetull, dhe, prej kësaj, ja se si kanë difekte çështjet bashkiake në Tiranë. Z Frrok nuk u dha këshilla socialsitëve që “për të mirën tuaj e kam, në të  mirë të kandidatit pozitar, mos e vini kandidaturën e Ramës” siç bën në mënyrë të hapur dikush pa kapacitete, për të eleminuar një “superpoëer” , siç është në fakt kryebashkiaku I Tiranës dhe që pozita përgatitet ta heqë. E pra,  Derisa nuk mbahen dy kunguj nën sqetull cili duhet hedhur? I kryebashkiakut apo I kryeminstrit të mundëshëm dhe kryetarit t ë partisë?

Kështu mund të bëhet e mundur eleminimi i kandidaturës së Ramës kur, jo pak fansa të  “piktorit të dështuar” thonë se : “Këdo që don të djegë Sala, le ta vërë të konkurjë për bashkinë e  Tiranës përball Edit”

Pra, siç thëmë, të sharat , qoftë edhe fyerjet, duhet ta kenë një bazë, jo më , sipas proverbit “shpif , shpif se diçka do të mbesë”.

Ta zëmë, mund ta shashë sa të duash z Berisha  “malok”,  “bajraktar”, që ka “qeveri vetëm me zëvendës ministra”, “një kokëshkëmb që nuk e njeh dorëheqjen”, ama, poqese ti nis dhe e shanë Berishën për dallavere parashë, për njeri që nuk i ka xhan gazetarët, që nuk është I lidhur me  familjen, që është dembel apo   kurvar, sigurisht që nuk bëhesh më I besueshëm dhe, të gjitha të sharat e mëparëshme të shkojnë për lesh.

Ja të marrim si shëmbëll nga përvoja botërore e mjeshtrave të sulmeve personale.

Njëri konkuronte si burrë I ndershëm përballë 8 miliarderëve për t’u bërë president.. Ata – miliardat, ky – ndershëmrinë. Ky i fundit, i pa “kyçur” në asnjë parti, ishte, siç siç janë njerëzit e ndershëm sot nrmalisht, nga ata që i dridhej dora  për një kafe, pra pa para.

Miliarderët do të nisnin bërrylat kundër njëritjetrit, por në fillim duhej eleminuar me çdo kusht ky  “rrushi”, që konkuronte si burr I ndershëm.

Nuk u sulën  t’i thonin që ky s’ka brekë në b..., që është langaraq nga xhepi, që “unë ju jap kaq kile miell dhe do të ndërtoj këtë e atë...kurse ky vetëm morra ka, ky morracaku që konkuron për president”. Po pse nuk i thanë? Sepse, ja,mër, ai  po u tregonte vetë xhepat bosh  e po u thoshte “nuk kam asnjë dyshkë, more, por jam i ndershëm. Nga ndershmëria ime...”

.Dhe si ia bënë blloku i miliarderëve?Ditën që do të fliste para popullit ai i ndershmi,  sapo hypi në tribunë , sapo u afrua te mikrofoni, sapo llapsën kamerat e televizioneve të të gjithë vëndit,  sapo priste të mbaronin duartrokitjet, kur...

Drejt e te ai, mu në tribunë, rendën  dhe po e puthinin e përqafonin papushim  e duke shtyrë njëritjetrin 25 fëmijë – 5 të bardhë, 5 të verdhë, 5 zezakë, 5 mulatë e 5 lëkurkuqë Të gjithë bërtisnin: “O Baaaaaa...O baaaaabiii... babiiiiiiiiiiiiiiiii...o baaaaaabiiiiiiii”.Dhe e hëngri dreqi krejt punën

Të sharat me efikasitet do t’i kishim krahasuar me rezultatet e një historie nga jeta e  futbollit shqiptar.

Në vitin 1946 në ekipin hungarez të futbollit që do të luante përball “Vllaznisë”, u hap fjala krejtësisht e vërtetë, se do të luante Pushkashi I famshëm.

Drejtuesit e Shkodrës ishin në hall se kush duhej ta ruante gjeniun hungarez dhe…bje e merr, më në fund vendosën që këtë detyrë ta kryente një futbollist i gjatë, i stërfuqishëm, i vendosur si një ujk i uritur  por që as që i avitej te thembra nga telenti Pushkashit. Ky ishte Shuajp Keraj, që edhe sot është i gjallë e I fortë, por që e la futbollin pas dy muajsh, si ndodhi ngjarja në fjalë.

Cila ishte detyra e Shuajpit? Të paralizonte sulmin e goleadorit të papërmbajtshëm.

Shuajpi i fortë , shulak e i shpejtë vetëm i hidhej këmbëve të Pushkashit, pull poste ngado që shkonte. Sa niste aksionin ai, Shuajpi ia “ngrinte të qeshurën në buzë”. Si? Me ndërhyrjet e tija , thuajse tëra herët, brutale dhe të forta; herë “faull” e herë “jo faull”.

Në pjesën e dytë, gjith tifozat shkodranë panë të habitur se Pushkashi u ndërrua dhe u nis kokëulur te dhoma e  çveshjes kur donte edhe 40 minuta të mbaronte ndeshja.

. Trajneri hungarez qe dorëzuar.

Në Hungari, në një intervistë, Ylli I botës futbollistike dha këtë sqarim për zëvëndësimin e tij : “Po…Ngado që shkoja nëpër fushë, në çdo pëllëmbë të saj, më dilte përpara gjithmonë një shtyllë…”

       Ne shpesherë, shikojmë përplasje mes përfaqësuesëve të PS me ata të PD. Mirëpo, ai i kemi parë se disa prej tyre ,    sikur të kenë marrë instruktime nga trajneri i “Vllaznisë” së vitit 1946, I sulen oponentit përball mu në mes të fjalës, sapo nis argumentat, more, nganjëherë,edhe sapo cel gojën, sikurse trimi nga shkodra Shuajp Keraj që nuk e  la me ba xhap Pushkashin? Pushkashin që, mbase edhe natën e  fundit kur ka lënë futbollin, i ka dalë në gjumë  shkodrani Keraj dhe ka psherëtirë: “Ngado që shkoja nëpër fushë, më dilte përpara gjithmonë një shtyllë…”

Botuar te “Tirana Observer” me 22 mars 2011

RIZA LAHI

                            BORËBARDHA ME 35 XHUXHA

Salloni  i shkollës  “Jeronim de Rada” të kryeqytetit  është përplot. Mureve ka piktura fëmijësh, thënie të poetit tonë të madh, lule ngado, gjyshër e gjyshe, nëna e baballarë që janë ulur nëpër karrige e sa të tjerë që rrijnë në këmbë e presin.

Një mikrofon përballë e , ja edhe një magnjetofon poshtë tollumbaceve të fryra me hidrogjen që qëndrojnë…hahahahah…qëndrojnë vetë në tavan dhe bishtat u zgjaten poshtë për të pritur doçkat e kolopuçëve.

Me gërma të mëdha letre lexojmë në sfond :” Abetare, abetare/ Sillma diellin në dritare / Rrjedh në këngë plot kumbim/ Gjuhë e lashtë e vëndit tim”.

Sjell nëpër mëndje shkrimtarët për fëmijë. Vallë cili prej tyre I ka shkruar këta vargje që po më duken pafundësiht të bukur tani? 

    Ata që kanë mësuar që të gjitha germat e abetares dhe kanë festën e saj sot, ja ku rrijnë gati, atje…si xhuxha të vegjël, secili ka në kokë nga një kapele kartoni ku është pikturuar njëra nga germat e alfabetit. Ata presin “komandën” e borbardhës së tyre të lumtur, mësueses së klasës së parë “B”, Matilda Ruçi që shpërndanë anekënd buzëqeshje për prindërit që vijnë ta takojnë, duke bërë çmos të kontrollojë e të mos I tregojë emocionet e saja.

Arkeli, nipi im , ja ku rri serioz e tër solemnitet . Me ata faqet buçko e sytë e kaltër e tër mënd, ai tërheq papushim vëmëndjen e grave e vajzave të lagjes sime; duan ta puthin, por ai nuk I lë. Kur dikush ia puthë më në fund faqen, ai e fshin gjith inat.

Më së fundi….

Grupi i 7-8 vjeçarëve afrohet si një tufë e stërmadhe pëllumbash dhe zënë vënd sipas skenarit që ka përgatitur tash sa ditë “zysh Matilda”.

Ne spketatorët duartokasim të gjithë papushim. Që të gjithë janë veshur si për festë. Asnjëri nga spektatorët gazmorë nuk dallohet të jetë nga ata që merr  bukën me listë. Shkaku është se, që të gjithë janë kthyer në këtë moshë të bukur që kalojnë këta filizë të Shqipërisë sonë.

Para se të hyja në këtë kallaballëk të veshur si dasmorë, takova një “prind fëmije”, që më pyeti plot hare, nëse  doja unë, të ma sillte axhentën e promovimit të librave për javën që vjen në ….lokal…” O, kështu ia bëj unë. Shkoj në të tëra këta promovimet dhe ha e zhdëpem sapo nis koktei…hahahahah…hë, do të vish ? Eja, të ta jap axhentën…në ata kokteit e librave ku ka të kripura…Hiç, o, mos fol, por edhe po fole, thuaji “pavarësisht se nuk e kam lexuar”…ehuuu, je emër I njohur ti…futi ca furçe , se nuk I ke me para, de…dhe ha e zhdëpesh të kripura…Hë?”

Për sherr , sapo kisha takuar një ditë më parë një pensionist gjith shëndet dhe nga zonat ku vdesin për “një çikë kërm”; një “alidems”. Ai e kishte zgjidhur ndryshe për të shuar nepsin për mish. “ Shikoj nëpër shtylla se kush ka vdekur, dhe vete për ngushëllim. Shkoj edhe në varreza hyj në autobuzin e xhenazesë, ore, ehu, më njohin a s’më njohin, e kush më di? dhe pastajza, shkoj në drekën e mortit e ha mish…Po po vdesim, ore për një çikë kërm…e ku na del pensioni mua e plakës!!!”

    Që të dy këta miq të mi kanë qënë dikur  në këtë moshë si këta bardhokët shëndeverë, që ua heqin lodhjen, streset, mërzinë prindërve, gjyshërve, kalimtarëve, sikurse bëjnë të njëjtën gjë lulet e parkut në pranverë.

Në tër botën festohet dita e abetares. Në tër botën kënaqen me fëmijët që do të rriten pastaj e do të bëhen…Dikush shef, dikush vartës, dikush pilot, dikush murator, dikush shofer, dikush paqeruajtës…ndnjëri hajdut, terrorist a…Po në këtë moshë ata janë pikërisht ambicia ideale e botës sonë të të rriturve – askush nuk sundon mbi njëritjetrin dhe njohin vetëm një borëbardhë mbi krye, që I don në emër të të gjithë botës së të rriturve që bën gjithëçka që ata të rriten të shëndetëshëm dhe të edukuar.

Sinjali.

Duartrokitje shumë- shumë shumë…Ngado kamera dhe aparate fotografike. Ne kemi ardhur për këtë “kryeshokun “ tonë, Arkelin, katër veta nga shtëpia. Një kamer e madhe televizive sillet ngado. Dirigjentja Matilda, rri pas nje kollone dhe I orienton becat e saj të bukur. Kushedi se sa prova kanë bërë ata. Arkeli im I di që të gjithë tekstet përmendësh; ia thoshte mbrëmë kryemikeshave të tija, Ditës dhe Ledias, që e përmbysin gjithëçka për ‘të, ndërsa e kishin vënë për të recituar.

Nis një këngë. Të lumturuarit e abetares I hapin gojët shumë nga ku duken disa prej tyre që hala nuk iu kanë zëvëndësuar dhëmbët e foshnëjrisë. Bërasin sa kanë zë, se u duket që kënga del më e bukur ashtu. Ashtu bën edhe Arkeli atje, në rreshtin e  fundit, të cilin me zi e shikoj edhe unë.

Çdo të jepja këta caste të shihja të filmuar miqtë e klasës sime të parë, Fatmira Bashën, Vehbi Cacanin, Burhan Kurtin, Ndriçim Karakaçin, Besnik Hamzin, Fatmir Veselin, Pranvera Jahjën, Besim Brocin….Atëherë nuk kishte në shtëpi askush aparat fotografik, pa le më kamera….

   Një fëmijë po reciton diçka. Ai buçet se ka gërmën “B” në kokë, që na kujton të gjithëve një emër të madh – Bajram Currin….

“Unë jam gërma “DH”…Kam bashkuar në një shkronjë të vetme “D” në e diellit dhe “H” në e hënës”…”Zemra e nonës së vet” bën një grua e thinjur dhe e shëndoshë, me siguri gjyshe, ndërsa kolopuçja hyn mes shokëve për t’I lënë vënd germës tjetër.

“Unë jam gërma “N”, që ma ngatërrojnë me “M” nganjëherë, jo përherë”….Të qeshura dhe aparate që filmojnë. Duartokitje shumë.

Ja gërma “F”, e flamurit tonë. “Sh”, ja dihet, e Shqipërisë. Pooooo…me germën “K” nis Kosova heroike dhe një strofë kushtuar asaj.

Ngado ndjehet dora dhe shpirti I borëbardhës së fshehur pas kollonave dhe plot tension.

Një vjershë që tregon për një fëmijë që është nisur në Kanada dhe u thotë shokëve e shoqeve të vet që ta kujtojnë se, po u ikën nga gjiri I tyre përtej oqeanit. Një e qarë në anën time më këput shpirtin. Është një grua e thyer.

Thuajse të gjithë fëmijët përsërisin me vete e , sigurisht, pa zë, tesktine  shokut apo shoqes së tyre.

Kohë pas kohe magnetofoni jep këngë për fëmijë…Për fat të keq shumë, këngët e festivaleve të fundit për fëmijë asqë duken gjëkundi. Ata nuk e kanë fituar ende dashurinë dhe qytetarinë e këngëve të fëmijërisë sonë a ca të mëvonëshme, që I dijnë të gjithë. Me të cilat ,ja , po rriten edhe fëmijët e nipat tanë.

  Më së fundi…pas një gjysëm ore, festa vjen në përfundim.

Fëmijët sullen te spektatorët e spektatorët te ata. Të gjithë këmbëngulin të bëjnë foto me mësuesen e fëmijëve të tyre. Mësuesja e klasës së parë është ajo që I jep drejtim filizave të brezit që vjen. E kush gëzohet më shumë se sa ajo, kur, e thinjur, merr vesh se një kolopuç I saj është bërë shkencëtar, gazetar, poet, politkan, ka fituar aq e kaq çmime sportive? Po ashtu, e kush vuan më shumë se ajo, kur lexon në kronikat e zeza për krime të bërë nga ndonjë ish ferishte që ka kaluar nëpër duart e saja dikur?

Mësuesja  e klasës së parë është ajo që ne u kemi lënë në dorë fatet e Shqipërisë që po afron.. është qënia më e dashur, më modeste, më në hije të shoqërisë sonë por…edhe më e lumtura nga të gjithë.

Ajo ka në dorë ….Ja se çfar thënie të mrekulleushme filozofike ka lënë profeti I myslimanëve Muhameti: “ Ka diçka më të shënjtë se sa gjaku I “Shehitëve”…Është boja e shkrimit e fëmijëve të klasës së parë”

                    RIZA LAHI   botuar me 23 maj 2012 te Tirana Observer

.

SI  ULËM NË RINAS GJUAJTËS- BOMBARDUESIN SËRB G-94 

    Me protogonistin, pilotin Koço Biku; foto e disa ditëve para kësaj ngjarjeje

Kosovari Agim Spahiu porositi nga një pulë të pjekur me patate për ne të dy në një tavolinë përjashta lokalit..Në Tiranë kishte ardhur vera dhe ai sapo kishte ardhur nga Suedia. Kur, ja, ca më tej, po kalonte me shtatin e lartë si llastar, me hapat e gjatë e të qetë, i vetëm, ish piloti gjuajtës Koço Biku.

 “ Ky ka ulur vetë I tretë një aeroplan sërb të armatosur deri në dhëmbë, në Rinas!”

Agim Spahiu shqeu sytë dhe kërkoi ta ftoja me çdo kusht në tavolinën tonë. Agimi ende ka në shpatullën e djathtë nishanin e një plumbi që ka marrë gjatë demonstrative të ’81 shit kur kish hyrë të demostronte me rininë kosovare, ndërsa ishte I veshur me rrobet e milicisë , ku shërbente.

Koço Biku refuzoi duke më buzëqeshur, si gjithmonë. Ky burrë, një nga ish shefat e mi plot kulturë, zemërbardhë, shëmbëll I modestisë , korrektësisë dhe besnikërisë ndaj gjithëçkaje që lidhet me emrin “atdhe”,  më ka dashur shumë. Ai kishte punë. ia bëri me dorë edhe drenicakut tim me mirësjellje, dhe u largua.

   “Gimo, ai sërbi quhej Bozhidar dhe, Koçua, kur ai nuk pranoi të hante, por kërkonte një cigar, ia ka dhënë  gjithë paqetën e  tij”

“ O Rizë! Nuk ke ra ti ndonjëherë në duar të serbëve. Të të kishin kapë ty rob ata, ta kishin qitë qumështine  nanës”

“ Po, ja, ky është ndryshimi mes dy mentaliteteve, traditave, kulturave, more Gimo!”

      

                                                        XXX

Në  kafe “Mesdheu” me shef Koçon dhe mikun tonë Milo Budini, ish officer i Rinasit dhe, ja , po evokojmë atë ditë të paharruar të aviacionit luftarak të vëndit tonë…

          ….Një natë më parë, me 20 korrik 1967, regjimenti I Rinasit kishte patur deri vonë fluturime natën; kishin mbaruar rreth orës dy pas mesnate. Piloti 31 vjeçar  Mahmut Hysa,  komandanti i “Grupit Ajror”të Regjimentit të Aviacionit Rinas,  nga fshati Maminas, refuzoi të shkonte e të flinte në shtëpi, mbasi qe shumë vonë. Ai ende banonte familiarisht në fshat dhe atë natë nuk kishte ndonjë mjet transporti që ta çonte komandant Hysën në Maminas.

Ai vendosi të flinte në një nga dhomat e gatishmërisë së regjimentit.

Në të zbardhëllyer, mbërritën në Rinas pilotët e gatishmërisë, dy djem të rinj 23 – 4 vjeçarë, Koço Biku dhe Roland Sofroni, të cilët, nuk kishin fluturar atë natë. Ende nuk kishin filluar nga fluturimet e natës ata . Udhëheqësi I fluturimeve të kësaj gatishmërie, piloti Bardhosh Hasani, edhe ai nuk kishte shkuar në shtëpi, ngaqë, sikurse edhe Mahmuti, edhe ai kishte fluturar natën. Edhe ai po vazhdonte të flinte në gatishmëri, sikurse Mahmuti.

Të dy djemtë, pilotët e çiftit të  gatishmërisë së regjimentit për atë ditë,  si kontrolluan dhe një herë personalisht gjëndjen e aeroplanëve të “çiftit rojë”, si  raportuan në Vëndkomandën Qëndrore se kishin ardhur dhe se gjithëka ishte plotësisht gati ; si morën edhe programin shtetëror të fluturimeve të asaj dite në tër territorine  vëndit, liruan pak  lidhëset e këpucëv edhe u shtrinë që të bënin edhe një tjetër sy gjumë…

Koço Biku: Eh…Mahmuti I shkretë…Kishte fjetur fare – fare pak dhe e kishte mbaruar krejt paketën e cigareve. Edhe unë e pija…jo shumë, more, 7- 8 cigare në ditë, ama e mbaja gjithmonë paketën me vete… Sapo kotesha, kur ndjej se një këpucë po I binte këpucës sime. “Hajt, çou, të pijmë cigare”…”Po lëm, o komandant Mahmuti të flë edhe pak.!” “Hajt, hajt, çohu! Gjumash. Na  e nxirr paqetën se më është mbaruar e imja!” “Po, ja ore, merre paketën e pi sa të duash, po më lër të flë edhe pak!” Ai, prap me këpucë. “Boll fjete se budallallëpsesh kur flë shumë, gjumash! Çohu ta pijë bashkë…hajt se do të të tregoj diçka të bukur!”

Dreq o punë. Do t’I zgjonte të gjithë ai. Bëra ç’bëra dhe u ngrita. Ai doli që nga koridori jashtë ndërtesës që mos t’u vinte tymi i duhanit atyrë të tjerëve që po flinin. Unë, isha ende në koridor dhe s’e kisha ndezur akoma. Kur…M’u bë se dëgjova një zhurmë nga jashtë. Nuk I kushtova ndonjë farë rëndësie. Por pashë Mahmutin se si hapi krahët me cigaren ne buzë…po shihte nga qielli dhe, veç ka buçitur si I çmëndnur, siç bërtitet në raste alarmesh: “NJËËËËËËËSHIIIIIIIIIII”.

Dhe flaku cigarene  u sul përpara me shpejtësi skëterre drejt dy avionëve të gatishmërisë.

Edhe unë pas tij me sa fuqi që kisha.

      Normalisht , detyrën shtetërore për t’u vërvitur të parët në ajër në rast alarmi e kishin dy pilotët që ishin në urdhërin e  ditës. Por tigri i ajrit Mahmut Hysa , nuk llogariti asgjë. Hapsirën ajore të atdheut e kishte shkelur dikush atë agim. Kush vallë ishte ai shkelës. Sërb, Grek, Italian….? Hysa u vërsul të ndeshej me ‘të . Mund të ishte I armatosur deri në dhëmbë, mundet jo. Kush e dinte? Djemtë shqiptarë të ajrit nuk e kanë llogaritur jetën e tyre kurr në emër të mbrojtjes kombëtare ; në emër të qiellit tonë. Mahmuti kërceu në aeroplanin e komandantit të çiftit roje, pra të Koços. Koço Biku, të tjetrin, ngjtur me ‘të.

Ishin dy aeroplanët më të shpejtë të vëndit tonë në atë kohë; të përafërt me avionët më të mirë që kishin në armatim grekët, serbët apo italianët – MIG 19.

Tetë burra të tjerë në “Dhomat e gatishmërisë”, shpërthyen , edhe ata, nëpër destinacionet e veta. Urdhëra, të folura me zë të lartë, dinamizëm …asnjë e ecur; që të gjithë vraponin

Nxitim…nxitim…nxitim…

Motorrët e Mahmut Hysës nuk u ndezën “çakmak”, me të parën. Motorrët e Koços, ndihmuar nga tekniku Aleks Mitros, menjëherë. Sekondat vraponin me nxitim  skëterre.

Koço Biku: Mahmuti e kish pikasur avionin që përtej ndaj dhe dha alarm. E pashë, sigurisht edhe unë.  Po vinte qënga drejtimi I Qafës së Tujanit. Ndërsa po bënin përpjekjen e dytë për lëshimin e motorrëve tekniku me Mahmut Hysën, ky ktheu kokën nga avionic ynë dhe ma bëri me dorë. Qartë. Urdhëri i tij ishte të mos prisja asnjë sekond, askënd. Të mos e prisja atë, pra. Jepi ti, Koço! O burraaa!!!!

Mahmut Hysa ishte komandant në çiftin tonë. Ai po bënte përpjekjet për lëshimin e aeroplanit, ndërsa unë kapa brezin e ngritjes. Ndjeva kufje zërin e Vëndkomandës së Rinasit – zërin e Kalem Torrës....Si the? Çfar  ndjenja në ata çaste kur po rendja drejt “mysafirit”? Gjithçka ndjenja qe përqëndruar në “Shpejt!!!”.

Vëmëndja, psikologjia, ndenjat, shpirti, gjithëçka e pilotit Koço Biku, ndërsa nuk ia ndante syrin aeroplanit të huaj që ishte rreth 800 metro, ishte përqëndruar, gjithëçka, vetëm në “institucionin “ - “shpejt” !!!Si të arrinte sa më parë “atë”. Me çdo kusht. Me tër forcën. Asnjë ndejnjë tjetër, asnjë merak, kujtim, meditim, asgjë – asgjë tjetër veçse…. aman, ta kap…ta arrij atë plerë!

Koço Biku: Për 3 – 4 minuta e arrita. Zura vënd pas tij  200 metro, jo 300 metro larg sa është rregullorja për të hapur zjarr, dhe I raportova Kalem Torrës në radio për shënjat e flamurit  të avionit me të cilin tanimë ndodheshim vetëm për vetëm .  Dukej qartë sipas flamurit në bort,  se ishte aeroplan I forcave ajrore sërbe..Menjeherë hapa edhe topin e tretë; e kisha harruar pa hapur atë. Dalloheshin qartë dy bombat e varura në të dy krahët dhe predhat e tija reactive. Për herë të parë ndjeva një si makth, si siklet në veten time…..

 Në trurin e djaloshit tani buçitnin vetëm tamtame beteje. Nuk kish llogaritur asgjë, përfshirë edhe faktin që ishte i vetëm

Gjith shëndet, me atë organizëm të fortë dhe të ri, Koço Biku  i ngjante një luftëtari të vijës së parë që nuk është plagosur kurrë. Por, oh, ai ishte edhe një luftëtar që, gjithashtu, nuk kishte parë gjak njerëzish të vrarë me pushkën a dorën e tij, kurrë.

Mendja po punonte me saktësi.  Ishte tanimë brënda rrezes së hapjes  zjarr. Urdhëri nga poshtë vinte që të mos qëllonte assesi  avionin që kishte shkelur hapsirën tonë ajrore. « Mbaje në vëzhgim në të gjitha lëvizjet e tija !!!Qartë ? Në asnjë mënyrë « zjarr » pa urdhër ». Piloti 23 vjeçar hapi « zjarr » me aparatin fotografik të luftimeve në ajër, që e përdorinin gjatë stërvitjeve. Tani, mjaftonte  që të shkelte butonin dhe « ai » do të ishte i asgjësuar ; do të binte në tokë diku i mbytur në flakë. Tanimë koço Biku kishte mësuar të qëllonte mirë në ajër. Si kishte ngecur  nja dy herë ne fillim, se qe kthyer “bosh” nga “luftimi ajror”, kish mësuar tanimë aq mirë, sa, gjithmonë e sillte filmin plot me “predhat në shënjë”.

Gishtin e  kishte te butoni i hapjes “zjarr”. Mjaftonte që ta shtypte dhe… gjithçka përfundonte.

U kujdes që të mos e shtypte padashur butonin me bulëzën e gishtit. Do të ishte skandal. Jo vetëm për të por për… Shënjestra kishtenjë njeri brëndai. Mbase moshatar i tij, me shpirt, me gjak, me familje a me një të dashur.

 Ishte mbytur në djersë.Shënjestra i lëvizi paksa dhe ai e rregulloi menjëherë. Po sikur ai t’i jepte gaz e të sulej drejt Tiranës; ja tek ishte ajo. Të sulej dhe të lëshonte të dyja bombat. Të bënte shkrumb kushedi se sa njerëz të vëndit të tij. Ja tek ishte. Dy herë u mat të kërkonte të hapte zjarr e të mbaronte punë me të. Nga poshtë sërish ndjeu që e porositën të mos hapte zjarr në mënyrë kategorike. Atyre çasteve në kokën e djaloshit kumbonin me ritme të lartë tamtamet e betejës; të vjetra, të panjohura më parë për askënd, të ardhura që nga foshnjëria e njerëzimit Ndërkohë,ndjeu në krah...

 

Koço Biku:  E ndjeva një fllad ngrohësie - më qe afruar Mahmuti fare pranë. Ma bëri me shënjë që t’i afrohesha në krah, siç më qe afruar ai, pilotit të huaj. T’i afrohesha dhe t’i bëja shënja që të vinte për ulje. Ia dallova qartë siluetën e  tij  - kokën në shlemafon dhe me maskën e oksigjenit. Mahmuti ndenjti i tërhequr pas. Po vinte edhe një MIG – 19 tjetër. Nga indeksi i tij, kuptova se po vinte komandanti i njërës nga skuadriljeve, Gëzdar Veipi...

Në Rinas ishte edhe „hoteli i beqarëve“. Komandant i Skuadriljes, Piloti Gëzdar Veipi po flinte një gjumë të lezetçëm pas fluturimit të natës. Gjithmonë kur bëheshin fluturime natën, dita e  punës niste dy a edhe tre orë më vonë se normalisht. Kënaqeshe me gjumë mirë e mirë. Ai po flinte i veshur vetëm në mbathje banjoje në atë vapë korriku. Kur...në mes të gjumit, ndjeu ca zhurmëra të pazakonëshme dhe, sapo dëgjoi dikë nga poshtë hotelit se kishte shkelje të hapsirës ajor, kërceu nga krevati siç ishte dhe u sul si bishë me të katra ... u gjënd pranë një avioni, të cilit i kërceu sipër si një kali që po pret të zotin. As maskë oksigjeni, thuajse krejt i çveshur, siç ishte ngritur nga krevati;  sëpaku një palë këpucë të kishte veshur se të përcëllonin shputat e këmbëve. Një avion sërb i armatosur deri në dhëmbë, me predha reaktive dhe bomba,  ndodhej përmbi Rinas, përmbi qëndra të banuara, mu fare kryeqytetit të atdheut. Koçua me Mahmutin ishin mbërthyer me atë. Po sikur ai të hapte zjarr, të hidhte bombat apo...apo t’ia therte për të ikur nga kishte ardhur? Bah! Ai ka vetëm një rrugë. Të ulej. Të ulej i kapur rob.

Gëzdar Veipi zuri vënd pranë dirigjentit të këtij operacioni në ajër, Mahmut Hysës, që, për më tepër, kishte marrë pjesë edhe në një kapje tjetër në ajër, ca vite më parë…

Koço Biku: I bëra me shënjë pilotit sërb; ia bëra duke tundur krahët, , që të rrotullohej për djathtas dhe të vinte për ulje. Ai nuk m’u bind. U kthye majtas. Distance jonë u rrit. M’u bë sikur donte t’ia mbathte. Mahmuti ma bëri me shënjë që do ta ndiqte ai atë, menjëherë, kurse unë, t’i shkoja pranë atij. Ashtu bëmë.

Piloti sërb Bozhidar, 25 vjeçar ishte si I shushatur tanimë. Ai ishte mësuar në aerodromin e  tij të kthehej për ulje duke u rrotulluar djathtas dhe ashtu veproi. Ishte nisur për qitje – bombardim dhe kishte humbur orientimin. Ky ishte shkaku që ndodhej në këta rrethana. Sigurisht që ai e dinte fare mirë mënyrën se si ta koregjonte këtë lajthitje të tij mëngjesore për të mos rënë rob. Mjaftonte një “bojevaja”, një “kthesë luftarake”, pra, një kurs I kundërt me marrje lartësie dhe t’u lije glasën…Glasën…a ua lije dot, se. Ndodhej në “shoqërinë” e tre MIG 19dhe në një vënd, ku, siç mërmërinin kolegët e tij, të qëllonin pa paralajmërim. ( Sëpaku nga dy burime, pas hapjes së Shqipërisë, kemi marrë informacionin se, në hartat luftarake të pilotëve të NATO s, kufiri i Shqipërisë ishte i shënuar me vijë të zezë dhe të trashë; një shirit, që porosiste pilotët se nuk duhej kapërcyer assesi ai, sepse mbi qiellin e  tyre, shqiptarët të qëllojnë pa paralajmërim dhe për të të vrarë).

Ndërsa  Koço Biku vazhdonte të sillej përmbi aerodrome, piloti sërb, nën mbikqyrjen shoqëruese prej Mahmutit dhe Gëzdar Veipit, tanimë po ulej në Rinas.

Sapo u ul, fiku motorrin dhe…kishte mbërritur gazi me shefin e shtabit të regjimentit Vasil Qeraxhiun, me dy pilotë – Bajram Hita dhe Bardhyl Lubonja.

Koço Biku  Ata I hodhën mbi kokë një thas robit , e morën në makinë dhe…Pse ia hodhën? Po të mos shihte, ore, sa e si ishin aeroplanët…e dërguan menjëherë në ambulancë.

Ne të tre përfunduam në dhomën e gatishmërisë, ku na sollën për të ngrënë të dy mëngjezet bashkë. Morëm vesh që shefi i shtabit të repartit, që dinte ca sërbisht, Vasil Qeraxhiu, po e pyeste robin, por ne ende nuk e kishim parë kë kishim kapur.

Ndërkohë…Një Fiat I kuq. Të habitur pamë njëritjetrin.. Që andej dolli ministri I brendshëm, Kadri Hazbiu…. Ai na përgëzoi nxehtësisht dhe, sigurisht që shau jugosllavët. Kishte marrë me vete edhe fotografin e ministrisë. Ai na bëri një fotografi që të tre neve: Mahmutit, Gëzdarit dhe mua….

Erdhi pasdrekja. Robi ndodhej larg nga dhoma  e gatishmërisë …Ende nuk e kisha parë nga afër as avionin e as pilotin sërb që e ruanin me roje. U nisa. Meqënëse më ishin mbaruar cigaret, bleva një “Diamant”….A më lanë rojet me automatic te dera ku rrinte Bozhidari? Po, si jo, ore. Ishin ushtarë të repartit e më njihnin, mua, oficerin e tyre.

Koço Biku pa prenë e  tij dhe të dy shokëve se si rrinte I menduar. Ishin parë një herë sy më sy në ajër. Erdh radha të shiheshin sërish. Koçua, dashnori I natyrës, luleve serenatave, mirësisë tani po shihte një njeri fatkeq. Një djalë të ri që kishte rënë rob. Ndjeu një ndjenjë mëshire për fatin e  tij , gjithsesi, të turpshëm. Bozhidari e kishte hequr pjesën e sipërme të kominosheve se ishte shumë vapë. Rrinte ne kanotjere , mbytur në djersë jo vetëm nga vapa. Një kryq I varej në qafë.

Të dy pilotët u panë sy më sy. Robi nuk kishte future asgjë në gojë. E kishte lënë ushqimin aty të paprekur.

Djaloshi shiptar nxori paqetën dhe I bëri me shënjë nëse donte një cigare. Robi pohoi me sy dhe me kokë. Në sytë e tij nuk shihej urrejtje por pikëllim.

Koçua ia hodhi në prehër paqetën e sapoblerë, të panisur, I buzëqeshi me mirësjellje, dhe u largua ta linte tjetrin në vetminë e  tij…

Koço Biku: Duket sipas një marrëveshtjeje, avionin e çarmatosur, ua kthyem sërish ushtrisë sërbe. Erdhi ta merrte inspektori I aviacionit jugosllav. E priti kmandanti i aviacionit shqiptar, Edip Ohri. Gjuajtës Bombarduesi G- 94 ishte ekuivalent me gjuajtës – bombarduesin me të cilin mbaronin shkollën pilotët tanë , MIG – 15….E? A u mblodhëm të tre net ë pinim një gotë? Treshja jonë? Oh, jo.

Po ku janë sot tre protogonistët e asaj dite ku shkelqeu vetmohimi dhe dashuria e pakufishme për atdheun dhe qiellin mbi Shqipëri të djemve tanë?

Njëri nga ata, Mahmut Hysa, pikërisht I vetmi nga pilotët shiptarë që ka marrë pjesë në uljen forcërisht të dy aeroplanëve të huaj, nga tre gjithsej që kanë ulur forcat ajrore shqiptare gjithsej, nuk rron më.

Ja se çfar tregojnë Milo Budini, prej 23 viteve dëshifrant I laboratorit të fotozbulimit; që të dy komshinj të Hysës, si dhe Koço Biku – që të dy banues në të njëjtin pallat në atë kohë.

Milo Budini – Komandant Mahmuti vdiq më 6 prill 1981; ishte e diel, ora nëntë e darkës; diagnza  e vdekjes ka qënë cilësuar “vdekje e bardhë”. Ai kishte dalë në punë të dielen. Ishte shumë I mërzitur.

Koço Biku – vdiq një javë pas humbjes së dy pilotëve të regjimentit që drejtonte ai, pilotëve Sabri Toçi dhe Armando Gjoka. Ata ranë duke fluturuar në një avion gjuajtës dy venësh. Mahmuti ishte shumë I dhimbsur me shokët , I donte pafund. Unë banoja në një kat më poshtë katit të tretë të Mahmutit. Atë natë I kishte ardhur nëna e  tij e verbër nga Maminasi, fshati I lindjes së tij, që ai nuk I humbi lidhjet kurrë me të. I donte familjen dhe fshatin e lindjes, si dy gjëra të shënjta. Mahmuti nuk e la të shoqen, Nadiren, që t’ia lante këmbët nënës; jojo, I tha, do t’ia laj unë. Si mbaroi, ndërsa nëna vazhdoi të rrinte e qetë në minder, Mahmut Hysa u ngrit të lante duart në lavaman, dhe, që andej, ra në tokë I vdekur. Ra rëndë dhe fëmiëjt e mij, në katin më poshtë, pra, klithën në një kohë: “U, ra xhaxhi Mahmuti”. Ndërkohë, në derën tonë trokitën duke qarë fëmijët e pilotit që kishte dhënë frymën e fundit.

Milo Budini – Edhe unë u sula ; po I bëja të shkretit frymëmarrje artificiale, por më kot; Koçua po merrej me mjekët, thirrjen e tyre.

Kurse e jëma, vetëm thoshte me gjysëm zëri : “Mos më lëvizni!”. Nëna e kishte ndjerë menjëherë se çfar kishte ngjarë.

Koço Biku: Ku është tekniku im Aleks Mitro? Oh, me atë kemi qënë miq që në shkollën e mesme. Ai është nga një fshat I minoritetit maqedon në Shqipëri – Pusteci apo Liqenasi. Ky oficer ka qënë korrekt, I pabujë, I pafjalë;  shëmbull i mjeshtrisë dhe patriotizmit. Sot mbahet ende; mbahet mirë dhe vazhdojmë miqësinë tonë të bukur dhe konstante , që në shkollën  e mesme, në teknikumin financiar.

Po Gëzdar Veipi, me se merret sot?

Është një burrë I fortë, truplidhur; gëzon pensionin si officer dhe atë të veçantëë prej piloti – siç e gëzojn e tëra kjo sagë burrash të ajrit shqiptar , vazhdon të lozë shah si një mjeshtër I vërtetë, lexon libra,  pi cigare shumë dhe , modest e I nderëshëm deri ne adhurim, vuan në heshtje shfarosjen e rracës shqiptare të pilotit gjuajtës…

                                                 11 – 15 prill 2012, Tiranë